O występowaniu celiakii w dużej mierze decydują czynniki genetyczne, jednak nie bez znaczenia pozostaje środowisko, w którym żyjemy, a także sprawność układu odpornościowego. Za bezpośrednią przyczynę występowania celiakii uznaje się jedną z frakcji białek zbożowych, a dokładnie nieprawidłową reakcję układu immunologicznego na ich obecność. Z pewnością każdy z nas słyszał o glutenie, bo właśnie o niego chodzi w przypadku celiakii. Kontakt tego składnika z błoną śluzową jelita prowadzi do wystąpienia licznych mechanizmów obronnych. Co to oznacza w praktyce? Znacznie zmniejsza się powierzchnia wchłaniania w jelitach. 

Zaburzenia wchłaniania mogą prowadzić zarówno do niedoborów jakościowych, jak i ilościowych. Ponadto chory może być narażony na braki niektórych witamin i minerałów. Jak rozpoznać, że mamy do czynienia właśnie z celiakią? Podstawą do prowadzenia dalszej diagnostyki jest wystąpienie objawów klinicznych. Nie są one typowe dla tej choroby, jednak najczęściej spotyka się: zaparcia, biegunki, wymioty, zaburzony rytm wypróżnień, niedokrwistość, a u dzieci często obserwuje się opóźnienie wzrostu i dojrzewania płciowego. Potwierdzenie diagnozy uzyskuje się w badaniu endoskopowym oraz badaniach laboratoryjnych. 

Jedyną metodą leczenia i ograniczenia objawów choroby jest stosowanie diety bezglutenowej, czyli wykluczenie z niej pszenicy, żyta i jęczmienia (sprawdź nasz kurs z dietetyki online). W praktyce sprowadza się to do wykluczenia pieczywa, makaronów, kasz z codziennego jadłospisu. Co ważne, nie tylko te oczywiste pokarmy mogą stanowić zagrożenie dla chorych z celiakią. Wiele innych produktów spożywczych może zostać zanieczyszczonych glutenem na etapie produkcji. Stąd często spotykany na opakowaniach napis: „może zawierać gluten”. 

W żywieniu osób chorych na celiakię istotną rolę odgrywa uzupełnienie witamin i składników mineralnych. Istnieją niedobory, na które szczególnie narażone są osoby z celiakią, a zaliczamy do nich: witaminy z grupy B, witaminę D, a także wapń, cynk, miedź, żelazo i selen. Głównymi zasadami, które powinny przyświecać w komponowaniu diety chorych na celiakię jest także lekkostrawność posiłków. Ponadto powinny one dostarczać pełnowartościowego białka z jednoczesnym ograniczeniem tłuszczów. Podstawą posiłków powinny być owoce i warzywa, a także świeżo wyciskane soki. Do wartościowych odżywczo pokarmów zaliczymy kaszę jaglaną, gryczaną, pestki dyni, ziarna słonecznika i suszone owoce.

Laktoza, czyli cukier mleczny, spełnia wiele funkcji w ludzkim organizmie, m.in. ma właściwości probiotyczne, a jej składniki są wykorzystywane do budowy układu nerwowego. Jednak spełnienie powyższych funkcji jest możliwe wyłącznie przy aktywności laktazy, czyli enzymu, który ją hydrolizuje w jelicie cienkim. Spożycie produktów mlecznych, nawet w niedużej ilości, może prowadzić do uciążliwych objawów, ale też niebezpiecznych dla zdrowia skutków. 

W grupie symptomów pojawiają się: biegunka, przyspieszona perystaltyka jelit i ich podrażnienie. W diecie bezlaktozowej dochodzi do znacznego ograniczenia lub całkowitej rezygnacji z produktów mlecznych. Dopuszczone są jednak te, które zostały poddane procesowi fermentacji, ponieważ obecne w nich bakterie produkują niezbędną laktazę. W tej grupie produktów znalazły się: kefir, jogurt, maślanka czy kwaśna śmietana. Mleko krowie może zostać zastąpione roślinnym. W tej sytuacji należy jednak uważnie śledzić poziom wapnia i dostarczać jego cennych źródeł (fasola, natka pietruszki, otręby, kasza), a jeśli pojawi się konieczność - wprowadzić odpowiednią suplementację. 

Ważna jest także świadomość, że laktoza może być ukryta w pokarmach, m.in. daniach gotowych, słodyczach, mięsie, pieczywie, a także niektórych lekach. Powinniśmy zachować szczególną ostrożność, zwłaszcza gdy każda ilość laktozy wywołuje u nas negatywne skutki zdrowotne.