Celiakia to przewlekła choroba autoimmunologiczna charakteryzująca się nietolerancją glutenu. Gluten to białko występujące w pszenicy, jęczmieniu i życie, które powoduje uszkodzenie jelita cienkiego u osób cierpiących na tę chorobę. Gdy osoba chora spożyje gluten, układ immunologiczny wywołuje reakcję odpornościową, która stopniowo niszczy kosmki jelitowe, co prowadzi do zaburzeń wchłaniania składników odżywczych.

Nietolerancję glutenu można odróżnić od celiakii. Celiakia jest autoimmunologiczną chorobą, podczas gdy nietolerancja glutenu jest zjawiskiem, w którym organizm ma trudności z trawieniem glutenu. Osoby z nietolerancją glutenu mogą odczuwać dyskomfort jelitowy po spożyciu pokarmów zawierających gluten, ale nie występuje uszkodzenie jelita cienkiego charakterystyczne dla celiakii.

Diagnostyka celiakii opiera się na kilku etapach. Na początku lekarz przeprowadza wywiad medyczny, który obejmuje pytania dotyczące objawów, historii rodzinnej oraz spożywanych pokarmów. Następnie przeprowadza się testy laboratoryjne, takie jak badanie krwi, które mierzą poziom przeciwciał przeciwko tkance nabłonka jelita cienkiego. W przypadku dodatnich wyników, konieczne jest wykonywanie badań wglądu w jelito cienkie, które potwierdzą obecność zmian charakterystycznych dla celiakii.

Objawy celiakii mogą być różnorodne i różnią się w zależności od wieku i stopnia zaawansowania choroby. U dzieci najczęstsze są objawy przewodu pokarmowego, takie jak biegunka, ponadmierna utrata masy ciała, opóźnienie wzrostu i brak apetytu. U dorosłych objawy mogą być bardziej niemalowane i obejmować zmęczenie, anemię, wzdęcia, wymioty, depresję i problemy z płodnością. Ważne jest, aby pamiętać, że objawy mogą się różnić w zależności od jednej osoby do drugiej.

Najważniejszym elementem w leczeniu celiakii jest wyeliminowanie glutenu z diety. Dieta bezglutenowa polega na unikaniu wszystkich produktów zawierających pszenicę, jęczmień, żyto i ich pochodne. W diecie pacjenta mogą być stosowane produkty zbożowe takie jak kukurydza, ryż, gryka, amarantus czy quinoa. Również bezglutenowe mąki, makarony, chleby, produkty mleczne, mięsa, warzywa, owoce i oleje mogą być spożywane. Istnieje szeroki wybór bezglutenowych produktów dostępnych w sklepach, takich jak chleb, ciasta, makarony, płatki śniadaniowe i wiele innych.

Ważne jest, aby pacjent z celiakią przestrzegał diety bezglutenowej przez całe życie. Nawet niewielka ilość glutenu w diecie może prowadzić do uszkodzenia jelitowego i pogorszenia stanu zdrowia. Regularne kontrole lekarskie oraz ewentualne konsultacje z dietetykiem pomogą w utrzymaniu odpowiedniej diety i zdrowia pacjenta.

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (ang. Non-Celiac Gluten Sensitivity, NCGS) to stan, w którym osoba doświadcza objawów podobnych do tych występujących u osób z celiakią po spożyciu glutenu, ale nie ma u niej obecności przeciwciał ani uszkodzeń jelita cienkiego charakterystycznych dla celiakii. Chociaż NCGS jest coraz bardziej rozpoznawalnym zespołem, to wciąż pozostaje trudny do zrozumienia i diagnozowania. Oto najważniejsze cechy nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten:

1. Objawy trawienne: Osoby z NCGS doświadczają różnorodnych objawów trawiennych po spożyciu glutenu. Mogą to być bóle brzucha, wzdęcia, biegunka, zaparcia, nudności i wymioty.

2. Objawy pozajelitowe: NCGS może również prowadzić do objawów pozajelitowych, takich jak bóle głowy, zmęczenie, bóle mięśni i stawów, zaburzenia nastroju (np. depresja, lęk), mrowienie lub drętwienie w okolicach ciała, a także problemy skórne (np. wysypka).

3. Brak przeciwciał przeciwko tkance własnej: W przeciwieństwie do celiakii, w NCGS nie występują przeciwciała przeciwko tkance własnej, takie jak przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej (TTG).

4. Brak uszkodzenia jelita cienkiego: W NCGS nie obserwuje się uszkodzenia jelita cienkiego, takiego jak charakterystyczne zmiany śluzówki obecne w celiakii.

5. Pozytywna reakcja na eliminację glutenu: Diagnoza NCGS jest często stawiana w oparciu o poprawę objawów po wprowadzeniu diety bezglutenowej i ich nawrot po ponownym spożyciu glutenu. To tzw. próba eliminacji i reintrodukcji glutenu.

6. Wymagane wykluczenie innych schorzeń: Przed diagnozą NCGS konieczne jest wykluczenie innych przewlekłych schorzeń układu pokarmowego, takich jak celiakia, nietolerancja laktozy, choroba Leśniowskiego-Crohna czy zespół jelita drażliwego (IBS), które mogą wywoływać podobne objawy.

7. Brak jednoznacznych biomarkerów: W przeciwieństwie do celiakii, gdzie istnieją określone biomarkery, takie jak przeciwciała przeciwko TTG, NCGS nie posiada jednoznacznych biomarkerów, co utrudnia diagnozowanie.

8. Kontrowersje w diagnozie: Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten pozostaje tematem kontrowersji w środowisku medycznym ze względu na brak jednoznacznych kryteriów diagnostycznych. Nie ma również testu laboratoryjnego, którym można by jednoznacznie potwierdzić NCGS.

Leczenie NCGS polega na eliminacji glutenu z diety. Osoby z tym schorzeniem zazwyczaj doświadczają poprawy objawów po wyeliminowaniu glutenu ze swojej diety. Jednak warto współpracować z lekarzem lub dietetykiem, aby upewnić się, że dieta jest dobrze zbilansowana i nie brakuje ważnych składników odżywczych. Ważne jest również wykluczenie innych schorzeń, które mogą wywoływać podobne objawy.